Çok zorlu patikalardan koşuyoruz. Doğa ile yaşıyor, toprak ile temas ediyoruz. Hatta bazen düşüyoruz. Çoğunlukla kalkıp devam ediyoruz. Fakat hangi tehlikeler ile karşı karşıya olduğumuzu bilmiyoruz. Bu sebeple Kazıklı Humma yazısı özellikle patika koşucularını çok ilgilendiriyor.
Zaten başlıkla karşılaştığınızda bile şaşırmış olmalısınız. Belki de durup şunu bile sormuş olabilirsiniz: “Neli Humma?” Evet, evet… Doğru duydunuz, kazıklı humma.
Peki, Nedir Bu “Kazıklı Humma”?
Klişe! Biz ‘’Büyük tehlikenin farkında mısınız?’’ gibi başlıklardan manşetlerden yorulduk, sıkıldık, bunaldık. Özellikle de yaklaşan ‘’büyük tehlike’’lerden…
Bu ‘’kazıklı humma’’ o kadar da önemli bir konu değil demeyi çok isterdim. Ancak yeni başlamış olan, yarı profesyonel veya profesyonel her koşucunun mutlaka bilmesi, hatta karşılaştığında müdahale etmesi, süreci doğru yönetmesi gereken bir şey bu Kazıklı Humma. Şimdi dikkatinizi daha çok çekti mi?
Birçoğumuz aslında biliyoruz bu “Kazıklı Humma”yı. ‘’Tüh ya! Elim kesildi, üstelik de paslı demir kesti.’’ Bu diyalog size bir şeyler hatırlattı mı?
Kazıklı humma, çoğumuzun aşina olduğu Tetanos’dur. Fransızca “tetanos” sözcüğünden dilimize girmiştir ve anlamı da “yüz kaslarının istem dışı kasılmasıyla beliren bulaşıcı hastalık”tır. Fransızca sözcüğün Eski Yunan dilinde anlamı “tétanos τέτανος” yani “gergin, kasılmış” demektir. Bu sözcük Eski Yunan dilindeki teínō, ton- τείνω, τον- “germek, kasmak” fiilinden türetilmiştir. Yani bu “kazıklı humma”, tetanos’un dilimizdeki adıdır. En genel tanımı ile baktığımızda “Tetanos” Clostridium tetani denilen bakteri tarafından oluşturulan bir enfeksiyondur.
İyi de, paslı demirin tetanosla doğrudan bağlantısı var mıdır ?
Yok, öyle bir bilgi! Pas ile tetanosun ilişkisinin kaynağı bile bilinmiyor. Tetanosun oluşumuna sebep olan Clostridium tetani, oksijensiz ortamda özellikle nemli ve ılık topraklarda, tozlarda ve gübrelerde yıllarca canlı kalabilen, insan ve hayvanların sindirim sistemlerinde de yaşayabilen bir bakteridir. Evet, paslı demir ile gerçekten bulaşabilir. Ancak ona bu bulaş gücünü veren demirin pası değildir. Pasın bakteri ile daha öncesinde kontamine olması yani bulaşması nedeniyledir. Aklımızda kalması gereken en önemli bilgi: “Açık yaraya temas eden toprak eşittir, tetanos riskidir.” Bu da patikada spor yapan her bireyin sıkça karşı karşıya kaldığı bir risktir.
Peki, Kazıklı Hummayı neden ciddiye almalıyız? Canımızı mı alacak yani?
Evet alabilir! Dünya Sağlık Örgütünün raporlarına göre tetanos; her yıl, büyük çoğunlukla gelişmekte olan / gelişmemiş ülkelerde yaşayan 213.000 kişinin ölümüne sebep olmaktadır. Ancak tahmin edeceğiniz üzere Clostridium tetani gayri safi milli hâsıla verilerini takip etmeyecektir ve insan ayırmayacaktır. O sebeple, bu önemli öldürücü hastalıktan korunmak için mutlaka tetanos aşısı olmalıyız.
Tetanosa bağlı gelişebilen bazı önemli durumlar şunlardır: Vokal kordlarda (ses telleri) kontrolsüz ve istemsiz spazm (kasılma), kemik kırıkları (ilerlemiş vakalarda), hastane enfeksiyonları, akciğer embolisi, ölümle sonuçlanması muhtemel solunum güçlüğü (vakaların %10-20’si kaybedilir.) Hastaneye yatırılmayan vakalarda ise ölüm oranı ne yazık ki % 100’dür.
Tanı ve tedavisi nasıl olur?
Doktorlar, muayene durumuna, belirti ve bulgulara bakarak hastanın tanısını koyarlar. Tetanosu doğrulayacak laboratuvar testleri yoktur. Tetanos tanı konur konmaz, acil tıbbi müdahale gerektiren bir hastalıktır.
Kazıklı Hummadan korunmak mümkün mü?
Tetanosun uzun yıllardır güvenle uygulanan aşısı mevcuttur. Tetanostan korunmanın en etkili yolu tam aşılı olmaktır. Özellikle toprak teması olan açık yaralanmalarda, yara yüzeyi temiz su ve sabun ile temizlenmelidir.
Aşılanma durumu bilinmiyorsa veya 3 dozun altında tetanos aşısı olduysanız, mutlaka bir doz tetanos aşısı ve tetanos immunoglobulin’i (antikoru) yaptırmanız gerekir. Bunun için vakit kaybetmeden en yakın sağlık kuruluşuna başvurunuz.
Eğer 3 dozun üstünde tetanos aşınız mevcut ise, yarayı temizlemeniz yeterlidir. Ancak son dozun üstünden geçen süre 5 yıldan uzun ise, bir doz tetanos aşısı olmanız gerekir.
Peki, bu aşı nereden yapılır?
Koldan kas içine yapılır.
Yaram çok yüzeysel ve küçük, yine de yaptırmalı mıyım?
Tartışmaya hiç gerek yok, kanamalı bölgeye toprak teması varsa bu durumda yara kirli yara kabul edilir ve aşı endikasyonu var ise tetanos aşısı uygulanmalıdır. Bu durum kriterlere göre sağlık kuruluşunda planlanır.
Ama toprak çok temizdi?
Toprağın temiz olması, içinde Clostridium tetani bakterisi olmadığı anlamına gelmez.
Ben yine de aşı yaptırmasam olmaz mı?
Olmaz, çünkü “çok kıymetlisin”. Basit bir aşı ile önlenebilecek bir durum için, hayatını tehdit edebilecek bir maceraya çıkmaya gerek var mı?
Tamam! Başa Dönelim Patika / Trail koşucularının “kazıklı humma”yı bilmesi neden bu kadar önemlidir?
Dağlardan, tepelerden, ormanların içinden, derelerin üstünden, gece yarılarından sabahlara kadar devam eden trail koşuları sırasında düşmeye bağlı yaralanmalar oldukça sık görülür. Hatta ilk defa düşen bir trail koşucusuna -bir de çok hafif düştüyse-, ‘’İşte şimdi gerçek bir trail koşucusu oldun!’’ denilir değil mi? Ancak, koşucu yarışa devam edebilse bile, mutlaka yarış sonrasında tetanos riskinin farkında olması ve bu riske yönelik gerekli önlemleri alması gerekir.
Son kez vurgulamak gerekirse, hepimiz değerliyiz. Bu sebeple; koşarken düştüyseniz, kanayan bölgeye toprak teması olduysa, aşı durumunuzu hatırlamıyorsanız, durumunuzu riske atmamalı ve mutlaka en yakın sağlık kuruluşuna başvurmalısınız.
Sağlıkla koşunuz!
Uzm. Dr. Ali Cem KÜÇÜKDAĞLI
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
T.C. Sağlık Bakanlığı
KAYNAKLAR:
- T.C Sağlık bakanlığı Aşı rehberi (https://asi.saglik.gov.tr)
- Dünya Sağlık Örgütü Tetanos rehberi (https://www.who.int/health-topics/tetanus)
- Tetanus Disease, Treatment, Management, Pediatrics in Review August 2018, 39 (8) 430-432; DOI: https://doi.org/10.1542/pir.2017-0238
- Tetanus: A Potential Public Health Threat in Times of Disaster, Prehospital and Disaster Medicine , Volume 32 , Issue 3 , June 2017 , pp. 3
Ben de sadece paslı demirden bulaşıyor diye biliyordum 😅